Na: Albert Sanga, Iringa.
Leo nitawapitisha
wajasiriamali katika somo muhimu kuhusu rangi. Je, unafahamu chimbuko la neno
yeboyebo hapa nchini? Twende pamoja. Kampuni moja ya nchini Tanzania miaka
michache iliyopita imewahi kutambulisha bidhaa zake za juisi zilizokuwa
zikifahamika kama “Yebo” Juhudi kubwa iliwekwa katika matangazo kutoa taarifa
kwa watumiaji kuhusu uwepo wa bidhaa hizo.
Juisi ile ilikuwa ni ya rangi ya njano na
katika matangazo ya kwenye televisheni walikuwa wakitumika watu waliokuwa
wamevaa kandambili za plastiki zenye rangi ya njano. Kwa sababu kandambili hizo
ndio kwanza zilikuwa zinaingia sokoni zikabatizwa jina la yebo yebo.
Haikuishia hapo, neno ‘yebo yebo’ likawa linapewa kwa kila kitu chochote
kilichoonekana kutumia ama kuwa na rangi ya njano. Timu ya mpira ya Yanga
ilikuwa mmoja wa waathirika wa hali hiyo kwani ilibatizwa jina la Yebo yebo!
Yebo yebo likajipatia
urasmi wa ‘kiaina’ kutumika kwa ajili ya kumaanisha kitu kinachopatikana kwa
wingi, kisicho na thamani kubwa na kinachodharaulika. Sina uhakika kampuni
husika ilichukua hatua gani baada ya hapo kujisalimisha na hatari ya bidhaa zao
kuchukuliwa “poa” kutokana na matangazo waliyoyabuni.
Ukifuatilia maarifa katika sayansi ya biashara utabaini kuwa tatizo la kuzuka
kwa neno ‘yebo yebo’ halikuwa katika kandambili za plastiki wala halikuwa
katika ubora wa bidhaa (kwa maana ya juisi yenyewe ukitoa ufungashaji) bali
tatizo lilianzia katika rangi ya njano. Rangi ya njano ilipelekea kuzaliwa kwa
dhana ya uyebo yebo kutokana na namna inavyotafsiriwa katika ubongo wa mtu.
Unapoona bidhaa yeyote ikiwa imefungashiwa kwa rangi za aina Fulani basi ujue
jambo hilo halifanyiki kwa bahati mbaya bali linabeba maana kwa mtumiaji hata kama
mtumiaji hajijui kwa nini anatumia bidhaa za rangi fulani na asitumie za rangi
nyingine.
Ukiangalia soda ya
Seven Up kutoka kampuni ya Pepsi pamoja na soda ya Sprite kutoka kampuni ya
CocaCola utaona kuwa soda hizi zina rangi nyeupe lakini zinafungashwa katika
chupa za kijani, kwa nini?
Katika nchi nyingi masikini ikiwemo Tanzania, makampuni na wajasiriamali wengi
wamekuwa hawatilii mkazo suala la rangi katika biashara zao. Hii inajumuisha
katika bidhaa, mazingira ya huduma pamoja na rangi zitumikazo katika majengo ya
kufanyia hizo biashara. Kupuuza suala la umuhimu wa rangi katika biashara
kumepelekea wafanyabiashara na makampuni mengi kushindwa kukubalika miongoni
mwa watumiaji.
Si kila rangi inafaa kupakwa katika kuta za duka, si kila rangi inafaa kutumika
katika kuandika maandishi kwenye vifungashio vya bidhaa. Umakini wa kuzingatia
athari za rangi miongoni mwa watumiaji kunatajwa kuwa ni moja ya sababu
zinazosababisha bidhaa kutoka nje ya Tanzania kupendwa ukilinganishwa na za
hapa nyumbani.
Kimsingi rangi zimethibitishwa kuwa na uwezo wa kushawishi saikolojia pamoja na
tabia za watu. Mtaalamu mmoja wa saikolojia, Ward aliwahi kuulizwa njia
za kuwezesha wafanyakazi kupunguza misongo wakiwa kazini. Alijibu, “Haihitaji semina wala mafunzo, jambo
la msingi ni kupaka rangi sahihi katika kuta za vyumba wanamofanyia kazi,
ambayo itaweka hamasiko ama mfifio kwa mabadiliko yanayohitajika”
Kwa mujibu wa mtafiti mwingine wa mambo ya biashara katika masoko, Wexner,
anabainisha kuwa rangi nyekundu kwa mfano inatajwa kuwa inaambatana na hisia za
kuhamasika, machungwa inaambatana na kukatishwa tamaa na kudharauliwa. Zambarau inaonesha hali ya kuthaminiwa, njano
inawakilisha hali ya furaha, mzaha na kicheko na nyeusi inaonesha nguvu,
umiliki na uimara.
Makampuni na biashara mbalimbali duniani kila siku zinakazana kutafuta njia za
kuwezesha mwonekano na nguvu za nembo zao. Njia thabiti zinapovumbuliwa
mikakati ya kimasoko huwekwa ambayo inahakikisha kuwa nembo hizo zinakuwa
katika akili na fikra za wateja.
Tofauti za kiutamaduni,
kiuchumi, kijamii na nyinginezo zinaleta changamoto ya ugumu kwa biashara na
makampuni kufahamu kwa usahihi aina moja tu ya nembo ambayo itawaridhisha na
kuwapendezesha wateja wote. Hivyo biashara nyingi hasa za kimataifa zinajikuta kuwa
zinalazimika kuwa na nembo moja katika muundo tofauti tofauti ili kufanikisha
ufikaji wa bidhaa kama ilivyokusudiwa.
Mbinu mojawapo ya kimasoko inayotumika na waendeshaji wa masoko hasa kimataifa
bila kujali eneo ama watu gani wanaoenda kutumia bidhaa hizo ni rangi. Rangi ni
moja ya vifaa ambavyo mameneja masoko hutumia katika kutengeneza, kuimarisha na
kurekebisha mwonekano wa nembo katika ufahamu wa mteja. Umuhimu wa rangi
kuwasilisha maana Fulani kwa walengwa kunathibitishwa hata katika taratibu na sheria
mbalimbali duniani.
Kwa mfano kule nchini Marekani kuna sheria inayofahamika kama Lanham Act ambayo
inalinda rangi za bidhaa kama nembo halali za kibiashara . Rangi zinafahamika
kuwa zinabeba chembechembe za kihisia na kisaikolojia.
Maana mbalimbali
zinazoambatana na rangi mbalimbali zinaumaana mkubwa sana kwa watu wanaohusika
na masoko katika bidhaa ama huduma za makampuni mbalimbali, kwa sababu mbinu za
kutangaza bidhaa ndizo huamua ukubalikaji wa bidhaa yenyewe.
Kwa mfano ua la waridi (rose) litabaki kuwa hivyo katika mataifa na tamaduni
mbalimbali, lakini rangi za maua hayo zinakuwa na maana tofauti tofauti kutoka
utamaduni, taifa moja kwenda jingine. Wajapan wanapendelea maua hayo yenye
rangi nyeupe wakati watumiaji kutoka Hong Kong wanapendelea kutumia maua hayo
ya rangi nyekundu
Mtu anapotaka kununua gari, rangi inatajwa na wataalamu wa masuala ya biashara
kuwa inashika nafasi ya tatu katika orodha ya vigezo vya bei na ubora . Rangi pia ina umuhimu mkubwa sana
katika ujenzi wa nembo ikiwemo logo, ufungaji na uonyeshaji .
Mtaalamu na mtafiti wa
mambo ya masoko, Wagner kupitia taasisi yake ya utafiti wa mahusiano ya rangi
na biashara, ijuliakanayo kama Wagner Color Research Institute, alijaribu kuthibitisha
dhana yake maarufu, ‘Colors are associated
with certain images’ (rangi inaambatana na taswira fulani). Wagner alitumia
kampuni inayoendesha migawaha iitwayo Wienerschnitzel yenye matawi zaidi ya 350
katika nchi ya Marekani.
Wagner aliishauri
kampuni hii kuongeza rangi ya njano kidogo katika rangi zinazopamba majengo ya
migahawa yao ili kuwasilisha ujumbe kuwa kampuni hiyo kupitia matawi yake
inauza vyakula vya bei rahisi. Baada ya kubadilisha rangi, kampuni hiyo
iliripoti ongezeko la mauzo kwa asilimia saba.
Kiujumla rangi
zinaambatana na taswira fulani kila
inapoonekana na kufikiriwa katika fikra za mteja. Kwa mfano rangi ya bluu
mahali pengi huambatana na maana na taswira ya utajiri, uaminifu na usalama.
Ndio maana ukifuatilia kwa umakini utagundua kuwa benki nyingi zinapenda
kutumia ama kujumuisha rangi ya bluu katika nembo na machapisho yao.
Hii inaingiza taswira
miongoni mwa wateja wa mabenki hayo kuwa, benki ipo imara (utajiri mkubwa), ina
umaninifu, (hivyo akaunti zake haziwezi kufanyiwa hujuma), na usalama,
(kimbilio sahihi la kutunzia hazina zake). Wakati rangi ya njano inabeba
mwonekano wa kitu cha bei rahisi
Wasimamizi wa masuala ya masoko katika makampuni na biashara wanapaswa kufahamu
maana tofauti tofauti zinazoambatana na rangi ambapo maana hizo zitawezesha
kugawanya na kupoka fursa mbalimbali za kimasoko kwenye jamii na tamaduni
mbalimbali. Muunganiko wa rangi katika kufungasha bidhaa nao una umuhimu mkubwa
sana ili kuwateka wateja.
Upo mfano mwingine wa kampuni ya kutengeneza vifaa vya kompyuta ya Apple
kupitia bidhaa zake za iMac inafungasha kutumia mwunganiko wa rangi tano ambazo
zina maana tofauti tofauti katika mataifa mbalimbali. Rangi hizo ni kijani, dhahabu, nyeupe, bluu na
njano. Bidhaa za iMac zinapoingia Taiwan zinatafsiriwa kuwa ni amani, rafiki
(kijani), zisizo na madhara (bluu na nyeupe), endelevu (dhahabu),
zinazosisimua, zinazofanya kazi kwa haraka na kwa ufanisi (njano).
Muunganiko huo wa rangi
unapoingia China tafsiri inakuwa ni nyingine kabisa lakini bado tafsiri
inaisaidia na kuiwezesha kampuni kuuza bidhaa zake vizuri. Kule china bidhaa za
iMac huleta maana ya; amani (kijani), nzuri na zinazoleta urembo (njano) wakati
nyeupe huwakilisha vitu vilivyo katika mpangilio na vinavyofafanulika.
Kuna changamoto kubwa inayowakabili wajasiriamali wa Tanzania hasa katika
wakati huu ambao tupo katika jumuiya ya Afrika Mashariki. Namna bidhaa zetu
zinavyotengenezwa na kufungashwa zinaamua sana jinsi zinavyoweza kushindana
katika masoko ya kimataifa.
Hata wafanyabiashara
wadogo wadogo katika maduka na vibanda vyao ni vema sana wakawa na ufahamu wa
namna ya kupaka rangi zitakazowavutia wateja na kuongeza uhakika wa kushinda
changamoto za kiushindani!